روشهای طب فیزیکی برای درمان و توانبخشی مبتلایان به سی پی

فلج مغزی یا سی پی اصطلاحی است که برای برخی از اختلالاتی به کار می‌رود که بر روی حرکات معمولی و سالم تأثیر می‌گذارند. فلج مغزی رایج‌ترین ناتوانی فیزیکی در کودکان است به‌طوری‌که هرساله در بیشتر از 10000 کودک این بیماری تشخیص داده می‌شود. بیماری cp اختلالی بدون پیشرفت است به این معنی که با زمان بدتر نمی‌شود. در اغلب موارد می‌توان این بیماری را با معالجه و درمان مستمر به‌صورت مناسبی مدیریت کرد و خوشبختانه دوسوم افراد مبتلا به این بیماری می‌توانند راه بروند. این در حالی است که برخی از کودکان مبتلا به بیماری سی پی نیازمند صندلی چرخ‌دار هستند؛ ولی بسیاری از آنها می‌توانند به‌تنهایی و مستقل راه بروند. برخی مبتلایان به سی پی قادر به برقراری ارتباط شفاهی هستند. اغلب اوقات از دستگاه‌های کمکی برای بهبود بخشیدن به تکلم و شنوایی استفاده می‌شود. هیچ درمان شناخته‌شده‌ای برای سی پی وجود ندارد؛ اما خوشبختانه برای کمک به کودکان و بزرگسالانی که به این بیماری مبتلا هستند درمان‌های قطعی زیادی وجود دارد.

علت و عوامل خطر بیماری فلج مغزی

فلج مغزی کودکان بر اثر رشد ناکامل یا غیر طبیعی و یا آسیب رسیدن به بخشی از مغز ایجاد می‌شود که این بخش کنترل حرکات بر بدن را به عهده دارد. این آسیب ممکن است قبل از تولد، در حین زایمان یا بعد از تولد رخ دهد. فلج مغزی ممکن است عوارضی هم روی کودکان داشته باشد.

فلج مغزی مادرزادی

اغلب کودکانی که به فلج مغزی (cp) دچار هستند، به صورت مادرزادی این بیماری را دارند؛ اما ابتلای آنان به فلج مغزی ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از تولد تشخیص داده می‌شود.

فلج مغزی اکتسابی

درصد کمی از کودکان به فلج مغزی اکتسابی مبتلا می‌شوند که در این صورت این بیماری بعد از تولد ایجاد می‌شود. برخی از علل ابتلا به فلج مغزی اکتسابی عبارتند از آسیب مغزی طی چند ماه یا چند سال اول زندگی کودک، عفونت مغزی مانند مننژیت باکتریایی و یا آنسفالیت ویروسی، مشکل در جریان خون به مغز، یا ضربه شدید به سر بر اثر تصادفات ماشین، زمین خوردن یا تجاوز به کودک.

عوامل خطر فلج مغزی

برخی از بیماری‌ها یا اتفاقات ممکن است در دوران بارداری یا زایمان بروز کنند که ریسک به دنیا آمدن کودک با فلج مغزی را بالا می‌برند. برخی از این عوامل خطر عبارتند از:

• وزن کم کودک در حین تولد و زایمان زودرس
• چندقلوزایی
• عفونت در دوران بارداری
• عدم تطابق Rh خون مادر و کودک
• قرارگیری مادر در برابر عناصر و مواد سمی
• ابتلای مادر به اختلالات غده تیروئید، کمتوانی ذهنی، دفع پروتئین یا تشنج

عوامل زیر موجب بروز فلج مغزی (سی پی) نمی‌شوند؛ اما از جمله عوامل هشداردهنده هستند:

• تولد از پا
• زایمان سخت و پیچیده
• کم بودن وزن نوزاد نسبت به سن حاملگی
• نمره‌ی آپگار (روشی سریع و مطمئن در ارزیابی سلامت نوزاد در لحظه‌های ابتدایی تولد است) پایین نوزاد
• یرقان یا زردی
• تشنج

علائم بیماری سی پی

مشکلات حرکتی و هماهنگی بدنی مرتبط با فلج مغزی عبارتند از:

• تفاوت در تونوس عضلانی، مانند سفتی یا شلی بیش از حد عضلات
• عضلات سفت و رفلکس‌های اغراق‌آمیز یا اسپاستیسیتی
• عضلات سفت با رفلکس‌های نرمال یا رژیدیتی
• نبود تعادل و هماهنگی عضلانی یا آتاکسی
• لرزش یا حرکات غیرارادی
• حرکات کند و پیچشی
• تأخیر در رسیدن به نقاط عطف مهارت‌های حرکتی، مانند بالا بردن خود با تکیه به دست‌ها، نشستن یا خزیدن
• ترجیح یک طرف بدن، مانند برداشتن با یک دست یا کشیدن یکی از پاها هنگام خزیدن
• دشواری در راه رفتن، مانند راه رفتن روی انگشتان پا، راه رفتن با زانوی خمیده، راه رفتن قیچی‌مانند با زانوهای متفاطع، راه رفتن گشاد، یعنی با پاهای دور از هم یا راه رفتن نامتقارن
• آبریزش بیش از حد دهان یا مشکلات بلع
• مشکل در مکیدن یا غذا خوردن
• تأخیر در رشد گفتاری یا مشکل در صحبت کردن
• مشکلات یادگیری
• دشواری در مهارت‌های حرکتی ظریف، مانند بستن دکمه‌های لباس یا برداشتن وسایل غذاخوری
• تشنج

انواع فلج مغزی

دسته‌بندی انواع فلج مغزی بر اساس نوع، شدت و محل بروز اختلالات جسمانی کودک است. پزشکان، بیماری فلج اطفال را بر اساس اختلالات حرکتی کودک بدین صورت تقسیم بندی کرده‌اند:

• فلج مغزی اسپاستیک: این نوع از فلج مغزی از سایر انواع دیگر فلج مغزی شیوع بسیار بیشتری دارد. بیماران مبتلا به این نوع از CP عضلات منقبض دارند و حرکات آنها حالت غیرعادی دارد. انواع فلج مغزی اسپاستیک عبارتند از:

1. اسپاستیک همی پلژی (Spastic hemiplegia) که دست و پای یک طرف را درگیر می‌کند.
2. اسپاستیک دی پلژی (Spastic diplegia) در این حالت خشکی و اسپاسم عضلات بیشتر در پاها است و کمتر دست‌ها و صورت را درگیر می‌کند. البته ممکن است کنترل حرکت دست‌ها برای بیمار مشکل باشد.
3. اسپاستیک کوادری پلژی (Spastic quadriplegia) که شدیدترین نوع فلج مغزی اسپاستیک است و معمولاً همراه با ناتوانی‌های هوشی متوسط تا شدید همراه است.

• فلج مغزی دسکینتیک (Dyskinetic) که نشانه‌های آن نوشتن بیمار به صورت آهسته و با کنترل کم و انجام حرکات ناگهانی و غیر ارادی دست و پاها است.
• فلج مغزی آتاکسی که تعادل و درک عمقی از وضعیت بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کودکان مبتلا به این نوع از فلج مغزی هماهنگی عضلانی کمی دارند و به صورت بی ثبات و با پاهای باز راه می‌روند.
• فلج مغزی از نوع ترکیبی دارای علائم مختلفی است که موجب می‌شود نتوان بیماری را به یک نوع را دسته خاصی نسبت داد.

عوارض جانبی فلج مغزی

ضعف عضلانی، اسپاسم ماهیچه‌ای و مشکلات ناهماهنگی در طی دوران کودکی و بزرگسالی باعث بروز مشکلاتی می‌شود که شامل:

1. انقباض شدید ماهیچه‌ها: در اثر اسپاسم شدید عضله این حالت رخ می‌دهد و در نهایت باعث مهار رشد استخوان، خمیدگی استخوانی، تغییر شکل مفصل‌ها و تغییر مکان آنها به صورت کلی و جزئی می‌شود.
2. پیری زودرس: برخی از انواع پیری زودرس، افراد مبتلا به فلج مغزی در دهه‌ی چهل زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این افراد کشیدگی ماهیچه‌ای فشار بالایی را بر بدن وارد می‌کند.
3. سوء تغذیه: افراد مبتلا به فلج مغزی، به خصوص نوزادان مبتلا به راحتی قادر به بلع مواد غذایی نیستند و به دلیل این مشکلات تغذیه‌ای به راحتی و به مقدار کافی مواد غذایی مورد نیاز خود را دریافت نمی‌کنند. تغذیه‌ی غیر مناسب در نهایت به سرعت رشد آسیب زده و منجر به ضعف استخوانی می‌شود‌. برخی از کودکان برای دریافت مواد مغذی مورد نیاز خود به لوله گذاری نیاز دارند.
4. مشکلات روانی: افسردگی یکی از مشکلاتی است که افراد مبتلا به فلج مغزی را درگیر می‌کند. دور افتادگی از جامعه و چالش‌های پیش روی فرد برای مقابله با شرایط بیماری در نهایت به افسردگی منجر خواهد شد.
5. بیماری‌های قلب و ریه: احتمال بروز اختلالات تنفسی و بیماری‌های قلب و ریه در افراد مبتلا به فلج مغزی وجود دارد.
6. آرتروز مفاصل : فشار روی مفاصل در دراز مدت باعث این بیماری دردناک استخوانی می‌شود‌.
7. استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان: به دلیل کاهش تراکم، استخوان شکننده خواهد بود‌. کاهش تراکم استخوان نتیجه کم تحرکی، کمبود مواد مغذی و مصرف داروهای ضد صرع است.

تشخیص فلج مغزی

تشخیص فلج مغزی معمولاً در بین سنین 18 ماهگی تا 5 سالگی انجام می‌شود. والدین معمولاً اولین افرادی هستند که تأخیر در رشد فرزندشان که یکی از اولین نشانه‌های فلج مغزی می‌باشد را متوجه می‌شوند. اگرچه هر کودکی با سرعت متناسب با خود رشد می‌کند به همین دلیل پزشکان تا زمان بروز علامت‌های گفته‌شده معمولاً برای انجام تشخیص فوری دست نگه می‌دارند. ممکن است جهت تشخیص عارضه‌ی فلج مغزی از چندین آزمایش تصویربرداری استفاده شود که شامل موارد زیر می‌باشند:

• تصویربرداری تشدید مغناطیسی (ام آر آی)
• مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی‌تی‌اسکن)
• الکتروانسفالوگرام یا نوار مغز (ای‌ای جی)
• سونوگرافی جمجمه

تشخیص، بخش مهم و اساسی تشخیص بیماری فلج مغزی می‌باشد و متخصصان می‌توانند تشخیص دهند که مغز کودک سیگنال‌های مناسبی به بقیه بدن ارسال می‌کند یا نه و آیا این آسیب مغزی می‌تواند باعث جلوگیری از رشد سالم مغز بشود یا خیر. متخصصان مغز و اعصاب با استفاده از تست‌های مختلف تصویربرداری از نوع بیماری سی پی پرده‌برداری می‌کنند و میزان شدت و دلیل را تشخیص می‌دهند. معمولاً معاینه مغز و اعصاب شامل هفت مرحله می‌باشد. این مراحل عبارتند از:

• ظاهر کلی، ازجمله وضعیت و حالت قرارگیری بدن و مهارت‌های حرکت
• آزمایش توانایی گفتاری و ذهنی
• معاینه عصب جمجمه
• آزمایش سیستم حرکتی که شامل آزمایش تون (سفتی و قوام) عضلانی و نیروی آنها
• معاینه سیستم حسی، ازجمله ارتعاشات و آزمایش تحریک‌پذیری نسبت به سوزن
• آزمایش رفلکس یا عکس‌العمل
• تست هماهنگی و طرز راه رفتن
• زمانی که عصب‌شناس هفت مرحله فوق را انجام داد قادر خواهد بود تا وجود دیگر اختلالات حرکتی را رد و شدت فلج مغزی را تعیین کند.

روشهای طب فیزیکی برای درمان و توانبخشی مبتلایان به سی پی

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی درمانی است که شامل تکنیک‌هایی مانند ورزش و حرکات کششی جهت کمک به حفظ و شاید بهبود حرکات بیمار می‌باشد. این روش یکی از مهم‌ترین درمان‌ها برای فلج مغزی است. اهداف اصلی فیزیوتراپی عبارتند از:

1. تشویق برای انجام حرکات
2. افزایش توان و جلوگیری از ضعیف شدن عضلات
3. جلوگیری از کوتاه شدن عضلات و از دست رفتن دامنه‌ی حرکتی آنها (کنتراکچر)، که می‌تواند دردناک باشد و بر رشد استخوان‌ها و عضلات تاثیر بگذارد.
4. پزشک به والدین ورزش‌هایی را برای تقویت و کشش عضلات کودک آموزش می‌دهد. والدین می‌توانند این تمرینات را هر روز با کودک خود انجام دهند. همچنین ممکن است در صورت لزوم وسایل کمکی برای راه رفتن (مانند واکر یا عصا) و یا بریس‌های مخصوص دست و پا (ارتز) برای حمایت کردن از اندام توصیه شوند.

کار درمانی

کار درمانی به معنی شناسایی مشکلات بیمار توسط پزشک و انجام کارهایی بطور روزمره برای کمک به آنها می‌باشد. پزشک می‌تواند به بیمار در مورد بهترین روش جهت انجام فعالیت‌هایی که نیاز به حرکات پیچیده دارند مانند رفتن با توالت یا لباس پوشیدن توصیه‌هایی بکند. کار درمانی می‌توانند در افزایش اعتماد به نفس و استقلال بیمار بخصوص با افزایش سن وی بسیار مؤثر باشد.

گفتار درمانی

گفتار درمانی می‌تواند به بیمارانی که در ارتباط برقرار کردن مشکل دارند از طریق فراهم کردن امکان تمرین تکلم با انجام ورزش‌ها یا آموزش یک روش جایگزین برای ارتباط با دیگران مانند زبان اشاره یا تصاویر کمک کند. یک متخصص گفتار درمانی همچنین ممکن است بتواند تجهیزات مخصوصی را برای کمک به ارتباط برقرار کردن بیمار ارائه کند مانند یک کامپیوتر متصل شده به دستگاهی که تولید صدا می‌کند. به کودکان خردسال ممکن است دستگاهی شبیه به لپ‌تاپ داده شود که دارای علائم اشیاء و فعالیت‌های روزمره می‌باشد. با استفاده از آن کودک ترکیبی از علائم را برای ارتباط برقرار کردن فشار می‌دهد.

درمان برای مشکلات غذا خوردن

برخی افراد مبتلا به فلج مغزی در بلعیدن غذا مشکل دارند. این وضعیت می‌تواند جدی باشد؛ زیرا بیشتر در خطر خفگی یا ابتلا به عفونت سینه در اثر فرو بردن تصادفی غذا در ریه قرار می‌گیرند. مشکلات طولانی مدت در غذا خوردن می‌تواند منجر به سوء تغذیه نیز بشود.
درمان مشکلات بلع عبارتند از:

1. تکنیک‌ها و ورزش‌هایی برای بلعیدن
2. ایجاد تغییرات غذایی مانند خوردن غذاهای نرم یا مایع
3. یک لوله تغذیه در موارد شدیدتر

لوله تغذیه را می‌توان از طریق بینی یا مستقیماً از طریق پوست شکم وارد معده کرد.

درمان برای سرازیر شدن آب دهان

مشکل سرازیر شدن آب دهان در افراد مبتلا به فلج مغزی شایع است. با اینکه معمولاً جدی نیست؛ اما بزاق بیش از حد می‌تواند پوست دور دهان را تحریک کند که خطر عفونت پوست را افزایش می‌دهد. درمان‌هایی که می‌توانند به سرازیر شدن آب دهان کمک کنند عبارتند از:

1. تکنیک‌ها و ورزش‌های آموزش داده شده توسط پزشک
2. داروهای آنتی کولینرژیک، قرص‌ها یا پچ‌های پوستی که میزان بزاق تولید شده را کاهش می‌دهند.
3. تزریق سم بوتولینوم به غدد بزاق، تزریق‌هایی که می‌توانند به حل مشکل سرازیر شدن آب دهان برای چند ماه کمک کنند.
4. جراحی برای تغییر مسیر غدد بزاق بطوری که بزاق به سمت انتهای دهان هدایت شود.

جراحی

برخی افراد مبتلا به فلج مغزی ممکن است برای کمک به مشکلات حرکتی یا مشکلات دیگر نیاز به جراحی داشته باشند. جراحی را می‌توان برای موارد زیر انجام داد:

1. بازیابی حرکت بخش‌هایی از بدن که در اثر سفتی عضله یا یک قطعه از بافت همبند محدود شده‌اند.
2. ترمیم مفصل ران که از جا در رفته است.
3. اصلاح انحنای ستون فقرات
4. درمان مشکلات کنترل مثانه (بی اختیاری ادرار)
5. راحت‌تر کردن راه رفتن با کاهش خشکی پاها. این عمل تحت عنوان ریزوتومی انتخابی (SDR) شناخته می‌شود.

زمان مراجعه به پزشک

بسیار مهم است که بلافاصله بعد از دیدن اختلالات حرکتی و یا تأخیر در رشد و تکامل کودک به پزشک مراجعه کنید. در شرایط زیر باید حتماً به پزشک متخصص کودکان مراجعه کرد:

• از دست دادن هوشیاری نسبت به محیط اطراف
• حرکات بدنی غیر طبیعی
• تونوس ماهیچه‌ای غیر طبیعی
• ناهماهنگی قسمت‌های مختلف بدن
• مشکلات بلع
• عدم تعادل ماهیچه‌‌های چشم
• دیگر مشکلات رشدی و تکاملی

پیشگیری از فلج مغزی

از بیشتر موارد فلج مغزی نمی توان جلوگیری کرد؛ اما می توانید خطر آن را کاهش دهید. اگر باردار هستید یا قصد باردار شدن دارید، می توانید برای حفظ سلامتی کودک و به حداقل رساندن عوارض بارداری این مراحل را انجام دهید:

1. حتماً واکسینه شوید. واکسینه شدن در برابر بیماری هایی مانند سرخجه، ترجیحاً قبل از بارداری، ممکن است از عفونتی که می تواند باعث آسیب مغزی جنین شود جلوگیری کند.
2. مراقب خود باشید. هرچه سلامتی شما در بارداری بیشتر باشد، احتمال ابتلا به عفونت منجر به فلج مغزی کمتر است.
3. مراقبت های زودهنگام و مداوم قبل از تولد را دنبال کنید. مراجعه منظم به پزشک در دوران بارداری روش خوبی برای کاهش خطرات سلامتی برای شما و نوزاد متولد نشده شماست. مراجعه منظم به پزشک می تواند از زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و عفونت جلوگیری کند.
4. ایمنی خوبی برای کودک فراهم کنید. با تهیه صندلی ماشین، کلاه ایمنی دوچرخه، ریل ایمنی کنار تخت و نظارت مناسب از آسیب دیدگی سر کودک جلوگیری کنید.
5. از مصرف الکل، تنباکو و داروهای غیرقانونی خودداری کنید. این موارد با خطر فلج مغزی در ارتباط هستند.

---

آدرس مطب : اصفهان ، خیابان حکیم نظامی ، خیابان شریعتی غربی ، نبش کوچه 16 ، جنب مسجد امام حسن عسکری ، طبقه اول
تلفن : 91011414 - 031

---

نظرات کاربران درباره این مطلب :روزبه [ 1402-05-17 ]
دکتر توانبخشی فلج مغزی تا چه سنی ممکن است؟

نام و فامیل :
تلفن :
ایمیل :
متن پیـام :