آیا آسیب های نخاعی کمر و گردن درمان دارند؟

مغز و سیستم عصبی، یکی از دقیق‌ترین و ظریف‌ترین اندام‌های بدن هستند که تمامی دستورها و فرمان‌ها توسط این سیستم مخابره و صادر می‌گردد و تک‌ به‌ تک اندام‌های ما تحت لوای این اندام پیچیده، کار می‌کنند. سیستم عصبی ما که در رأس آن مغز قرار دارد، بخش‌های دیگری نیز دارد که یکی از آنها طناب عصبی یا نخاع است. وظیفه اصلی طناب نخاعی در بدن انتقال پیام بین مغز و سایر قسمت‌های بدن است.

در صورتی که به قسمتی از طناب نخاعی آسیب وارد شود، موجب بروز ضایعه نخاعی می‌شود. به طورکلی ضایعه نخاعی ناشی از وارد شدن ضربه به طناب نخاعی یا اعصاب موجود در انتهای کانال نخاعی است. بروز ضایعه نخاعی در تمام ابعاد زندگی شخص تأثیر می‌گذارد، بنابراین درمان این بیماری در اولویت است. آسیب نخاعی باعث مختل شدن عملکرد بخشی از بدن می‌شود.

آسیب نخاعی چیست؟

طناب نخاعی نواری از رشته های عصبی است که از مغز آغاز می شود و از میانه پشت به سمت پایین گسترش می یابد. نخاع پیام های ورودی و خروجی میان مغز و بقیه بدن را منتقل می کند. نخاع از بافت نرمی ساخته شده است که با مهره های ستون فقرات احاطه و به وسیله آنها حفاظت می شود.آسیب نخاعی به علت صدمات وارده بر هر بخش از ستون فقرات از جمله مهره ها، رباط ها یا دیسک های بین مهره ای رخ می دهد. آسیب های طناب نخاعی ممکن است باعث از دست رفتن کارکرد اندام ها در پایین سطح جراحت، و از جمله ایجاد فلج شود.

علل و انواع آسیب های نخاعی

آسیب و ضایعه نخاعی در بدن افراد متفاوت به صورت مختلف اتفاق افتاده و اثرات آن نیز مختلف می باشد. این عارضه به دلایل مختلف اتفاق افتاده و در بدترین حالت به بی حس شدن عضلات گردن تا پا و فلج شدن آنها ختم می شود. شایع ترین و مهم ترین علل ایجاد آسیب های نخاعی عبارتند از:

سوانح و فعالیت ها

آسیب دیدگی ستون فقرات، نخاع، دیسک ها و مهره ها در اثر سوانح مختلفی از جمله تصادفات، برخورد گلوله، مسابقات ورزشی و... می تواند، موجب ایجاد ضایعه و آسیب نخاعی شود. این آسیب ها شامل دررفتگی مهره ها، شکستگی ستون فقرات ، آسیب دیسک ها، لغزش و سر خوردن مهره ها و..... می شوند.

فتق و یا بیرون زدگی دیسک گردن و کمر

فتق و پارگی دیسک گردن و یا کمر به دلیل آسیب ها، بیماری و عوارض مختلف می تواند منجر به آسیب نخاعی شود.

تنگی کانال نخاعی

تنگی کانال نخاعی همان گرفتگی و تنگ شدن حفره های بین مهره ای است که باعث فشار بیش از حد بر روی عصب و ایجاد درد و بی حسی در نقاط مختلف بدن می شود و به سمت نواحی تحتانی و پایینی بدن کشیده شده و موجب اختلال در لگن و پاها خواهد شد. این عارضه نیز می تواند منجر به بروز آسیب و ضایعه نخاعی شود.

ناهنجاری مادرزادی

مشکلات وراثتی و مادرزادی نیز می توانند در بروز آسیب و ضایعه نخاعی مؤثر واقع شوند. ممکن است که زمینه بروز این بیماری از دوران تولد و یا قبل تر از آن در بدن ایجاد شده باشد.

آرتروز حاد ستون فقرات

آرتروز یا همان تحلیل رفتگی، سایش و فرسودگی غضروف، مهره ها، دیسک ها و استخوان های ستون فقرات در صورتی که شدید و حاد باشد، می تواند به بروز آسیب و ضایعه نخاعی ختم شود.

تومورهای ستون فقرات

وجود تومورها و توده های استخوان منجر به فشار و آسیب اعصاب نخاعی شده و در نهایت می توانند موجب آسیب هایی از جمله فلج فرد، بی حس شدن عضلات گردن تا پا و یا مرگ شوند.

اشتباهات جراح

گاهی اشتباهات جراح در هنگام جراحی ستون فقرات و دیسک ها و مهره های آن می تواند منجر به بروز آسیب های نخاعی و قطع و آسیب عصب ها و درنهایت فلج فرد شود. این مورد به ندرت و در صورت خستگی و یا بی تجربگی جراح اتفاق می افتد و متأسفانه به دلیل حساس بودن نخاع و ستون فقرات ممکن است که به فلج بیمار ختم شود.

آسیب نخاعی چه علائمی دارد؟

• کاهش یا از دست دادن حس در اندام های فوقانی و تحتانی
• احساس سوزش یا کرختی در اندام ها
• ضعف و آتروفی عضلات
• لاغر شدن اندام های فلج شد
• بی اختیاری ادرار و مدفوع در نتیجه عدم کنترل مثانه و روده
• از دست دادن تناسب عضلات
• ضعف و خستگی
• اختلال خواب
• زخم بستر
• اسپاسم غیر ارادی عضلات

عوامل خطر آسیب نخاعی

اگرچه آسیب نخاعی معمولاً نتیجه تصادف است و ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد؛ اما عوامل خاصی می توانند شما را در معرض خطر بیشتری برای حفظ آسیب نخاعی قرار دهد، از جمله:

• کهولت سن : سقوط بیشترین صدمات را در سالمندان بالای 65 سال تشکیل می دهد.
• سن : آسیب نخاعی بیشتر در افراد بین 16 تا 30 سال دیده می شود. میانگین سن هنگام آسیب دیدگی 43 سال است.
• جنسیت : آسیب نخاعی بیشتر مردان را تحت تأثیر قرار می دهد. در حقیقت، زنان فقط در حدود 20٪ صدمات آسیب نخاعی را تشکیل می دهند.
• داشتن یک اختلال استخوان یا مفصل : استخوان یا مفاصل مانند آرتریت یا پوکی استخوان در بروز این آسیب ها تأثیر بگذارد، آسیب نسبتاً جزئی می تواند باعث آسیب نخاعی شود.
• درگیر شدن در رفتار مخاطره آمیز : پریدن در آب کم عمق و یا ورزش کردن بدون وسایل ایمنی مناسب و یا اقدامات احتیاطی مناسب می تواند منجر به صدمات نخاعی شود.

تصادفات وسایل نقلیه موتوری عامل اصلی صدمات نخاعی برای افراد زیر 65 سال است.

انواع آسیب نخاعی

آسیب نخاعی با توجه به شدت صدمه‌ای که به اندام‌های بدن وارد می‌کند، به دو نوع کلی تقسیم می‌شود:

• آسیب به اندام‌های تحتانی : اگر آسیب نخاعی در سطح مهره‌های سینه‌ای و پایین‌تر از آن اتفاق بیفتد، باعث فلج شدن اندام‌های تحتانی می‌شود و اختلالاتی را نیز در عملکرد روده، مثانه، اندام‌های سینه‌ای، شکمی و جنسی ایجاد می‌کند.
• آسیب به اندام‌های فوقانی : در صورتی که ضایعه نخاعی در ناحیه گردن اتفاق بیفتد، منجر به فلج شدن دست‌ها و پاها می‎شود و فرد دیگر قادر به استفاده از آنها نخواهد بود. هرچه این آسیب به مغز نزدیک‌تر باشد، شدت ضایعه بیشتر بوده و اندام‌های بیشتری از بدن را دچار آسیب خواهد کرد. اگر آسیب در ناحیه بین مهره‌های اول تا چهارم گردنی رخ دهد، باعث ایجاد مشکلات تنفسی شده و فرد را در معرض خطر مرگ قرار خواهد داد.

دسته‌ بندی دیگری از آسیب نخاعی نیز وجود دارد که آن را به دو نوع آسیب نخاعی کامل و ناکامل تقسیم می‌کند:

• آسیب نخاعی کامل (Complete) : آسیب نخاعی کامل زمانی ایجاد می‌شود که ارتباط نخاع با مغز قطع گردد. در این صورت عملکرد حسی- حرکتی فرد به طور کامل مختل شده و امکان برگشت آن نیز بسیار ضعیف می‌باشد. کشش‌های طولی طناب نخاعی، فشارهای شدید به نخاع و قطع عرضی آن از جمله مواردی هستند که باعث ایجاد آسیب نخاعی کامل می‌شوند.
• آسیب نخاعی ناکامل (Incomplete): در آسیب نخاعی ناکامل قسمتی از عملکرد حسی و حرکتی حفظ شده و امکان بازگشت آن وجود دارد. این نوع آسیب شامل مواردی چون سندرم براون سکوارد، سندرم طناب پیشین، سندرم طناب مرکزی و سندرم طناب پسین می‌باشد که منجر به ضعف اندام‌های حسی حرکتی می‌گردد. از دست دادن توانایی احساس گرما، سرما و حس لامسه، از دست دادن کنترل روده یا مثانه، ایجاد تغییر در عملکرد جنسی، درد یا احساس خستگی شدید و تنفس دشوار، از جمله عوارض آسیب نخاعی ناکامل است.

آسیب نخاعی و بی اختیاری ادرار

مثانه عصبی یا نقص عملکرد نوروژنیک مثانه در اثر ضایعه نخاعی مشکلات متعددی را برای بیمار ایجاد می‌ کند. بی ‌اختیاری، اختلال کلیه، عفونت مجاری ادراری، ایجاد سنگ و مختل شدن روند معمول زندگی تنها چند مورد از عوارض مثانه عصبی است. یکی از مهمترین مشکلاتی که پس از ضایعه نخاعی برای فرد به وجود می ‌آید بی اختیاری ادراری است. این مسئله می ‌تواند همه جوانب زندگی یک فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

عوارض آسیب های نخاعی

ابتلای به آسیب نخاعی ممکن است عوارضی را به همراه داشته باشد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:

• ممکن است فرد مجبور شود تا آخر عمر از ویلچر استفاده کند.
• ایجاد دردهای شدید و نوروپاتی
• مشکلات تنفسی
• ضعف عضلانی
• زخم بستر، در صورتی که بیمار هیچگونه فعالیت بدنی‌ نداشته باشد.
• تغییر شکل استخوان ها به دلیل نشستن‌های طولانی
• عفونت مجاری ادراری
• افسردگی و اختلالات روانی

تشخیص آسیب نخاعی

پس از آنكه پزشك به وجود آسيب نخاعي مشكوك شد براي تشخيص آن چند كار مختلف را انجام ميدهد. اولين قدم انجام معاينه عصبي است. بسته به نتايج معاينات اوليه، معاينات تكميلي ديگري نيز توسط پزشك انجام ميگيرد. گرفتن عكس راديوگرافي به تشخيص شكستگي مهره ها كمك ميكند و انجام ام آر آی به تعيين مقدار آسيب نخاع كمك مينمايد.

بهترین روش درمان آسیب های نخاعی

فیزیوتراپی و توانبخشی از جمله روش های درمانی غیر تهاجمی می باشد که می تواند به بیماران مبتلا به ضایعات و آسیب های نخاعی کمک کند و موجب بهبود وضعیت و عملکرد آنها و همچنین بالا بردن سطح کیفی زندگی آنها شود. مجموعه اقداماتی که فیزیوتراپیست در خصوص بیماران مبتلا به عارضه های نخاعی انجام می دهند، بر اساس و طبق وضعیت بیمار، شدت آسیب و نوع ضایعه نخاعی و همچنین توانایی و عدم توانایی بیمار برای انجام کارهای شخصی خود و با توجه به برنامه تنظیم شده و تعیین شده درمانی صورت می گیرد.

تکنیک های مختلف دستی و غیر دستی فیزیوتراپی و همچنین تمرینات ورزشی خاص می توانند موجب جلوگیری از آسیب بیشتر و بروز عوارض بعدی و احتمالی شوند و همچنین در صورتی که ضایعه نخاعی از نوع ناقص باشد، به بهبود وضعیت بیمار (برقراری تعادل در وضعیت حرکتی اندام و راه رفتن، تقویت عضلات ضعیف شده، کاهش درد، انعطاف پذیری بیشتر و...) کمک می کند. خدمات فیزیوتراپی و فیزیوتراپیست ها به صورت زیر دسته بندی می شوند:

آموزش های لازم

فیزیوتراپیست ها آموزش های لازم جهت انجام تمرینات ورزشی، راه رفتن، حرکت دادن بیمار، جابه جایی و انتقال وزن، استفاده از واکر، ویلچر، عصا و... را به بیمار و اطرافیان او ارائه می دهند.

مراقبت و حمایت

فیزیوتراپیست ها جهت انجام تمرینات ورزشی، بلند شدن، خوابیدن، برخی از کارهای روزانه و... (در صورت ناتوان بودن بیمار و فلج شدن اندام او)، به بیمار کمک می کنند. این تمرینات در دسته غیرفعال قرار گرفته و شامل حرکات دست، آرنج، پا و... می شوند.

تکنیک های دستی و غیر دستی

فیزیوتراپی به کمک تکنولوژی و دستگاه های مختلف و یا دست و تکنیک های دستی و سنتی توسط فیزیوتراپیست انجام گرفته و به بهبود وضعیت بیمار از جمله بازگشت توانایی حسی و حرکتی، جلوگیری و کاهش اسپاسم عضلات ، درد و تورم عضلانی، افزایش دامنه حرکتی، انعطاف پذیری بهتر، بازگشت تعادل بیمار و... کمک می کنند. همچنین این تکنیک ها موجب افزایش خون، اکسیژن رسانی بهتر، تحریک و ترمیم بافت های آسیب دیده و... می شوند. این تکنیک ها شامل تحریکات الکتریکی تنس، گرما درمانی و سرما درمانی، ماساژ درمانی و کایروپراکتیک ، لیزرتراپی، شاک ویو تراپی و... می شوند.

آب درمانی

از روش های تسکین دهنده و آرامش بخش که می تواند به بهبود وضعیت عضلات، انعطاف پذیری بهتر بیمار کمک کند و موجب کاهش درد و ناراحتی نواحی مختلف بدن شود، آب درمانی می باشد. البته این روش معمولاً در کنار ماساژ درمانی انجام می گیرد.

تمرینات ورزشی

بخش دیگری از تکنیک ها و روش های مؤثر و کاربردی فیزیوتراپی که می تواند در خانه انجام بگیرد، شامل تمرینات ورزشی می شود. این تمرینات شامل حرکات فعال و غیرفعال شده و در صورتی که بیمار قادر به حرکت دادن مفاصل و اندام خود نباشد، توسط مراقب و فیزیوتراپیست (به صورت غیر فعال) انجام می گیرد. تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی در خصوص بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی با توجه به نوع ضایعه (ناقص و یا کامل بودن آن) تعیین شده و شامل ورزش های تقویتی، تعادلی، کششی و عملکردی سبک می شوند. تمامی این ورزش ها به بهبود وضعیت بیمار کمک کرده و موجب بازگشت توانایی حسی و حرکتی، جلوگیری و کاهش اسپاسم، درد و تورم عضلانی، افزایش دامنه حرکتی، انعطاف پذیری بهتر، بازگشت تعادل بیمار و... می شوند.

بهترین ورزش برای آسیب نخاعی

در ادامه چند نمونه از این حرکات و تمرینات را مورد بررسی قرار خواهیم داد:

حرکات مفاصل آرنج و دست

بالا و پایین بردن دست، باز و بسته کردن انگشتان، تکان دادن انگشتان، باز و بسته کردن دست، خم و راست کردن آرنج، چرخش مچ، چرخش شانه و... از جمله حرکات و تمریناتی است که توسط بیمار و یا فیزیوتراپیست و مراقب او انجام می گیرد. (در صورتی که وضعیت بیمار در حالت بهتری قرار گرفته باشد، ممکن است از وزنه های بسیار سبک نیز استفاده شود.)

حرکات مفاصل پا و زانو

بالا بردن و پایین آوردن پا، حرکت انگشتان پا، چرخش مچ پا، خم و راست کردن مچ پا و زانو و... از جمله حرکات تمرینی و فیزیوتراپی می باشد که توسط بیمار، مراقب و یا فیزیوتراپیست انجام می گیرد.

قدم زدن به کمک فیزیوتراپیست و یا واکر

قدم زدن و راه رفتن با واکر و یا به کمک مراقب و فیزیوتراپیست به طور آرام موجب حفظ تعادل، تحمل وزن بدن و همچنین تقویت عضلات و افزایش دامنه حرکتی شده و بیش از هر تمرینی مؤثر می باشد.
ورزش های زیر در صورتی انجام می شوند که فرد فلج نشده باشد و فقط در تعال بدنی دچار اختلال شده باشد:

ایستادن روی یک پا

برای انجام این ورزش، ابتدا بایستید و برای حفظ تعادل خود از دیوار یا صندلی ثابت کمک بگیرید. در همین حالت یکی از پاهای خود را بالا آورده و حدود 30 ثانیه در این وضعیت بمانید. سپس پای خود را به آرامی پایین آورده و این تمرین را مجدداً با پای دیگرتان انجام دهید. (می توانید دست ها را رها کنید و بدون کمک از صندلی و دیوار و حتی با چشمان بسته، این تمرین را انجام دهید.)

پنجه - پاشنه

برای انجام این تمرین، مانند بازی گردو شکستم عمل کنید. ابتدا ایستاده و پاها را به صورت مستقیم و خطی قرار دهید. قدم اول را رو به جلو و در خط فرضی برداشته و پا را طوری قرار دهید که پاشنه پای جلویی با پنجه پای عقبی در یک خط و در تماس با هم قرار بگیرند. (حداقل این تمرین را با ده قدم انجام دهید.)